O'sha paytda mening oilaviy tarixim ham meni ko'p o'ylantirardi, chunki o'qishim boshlanishidan bir necha oy oldin bobom Amersfort kontslagerida asir bo'lganini bildim. U Gollandiyaga qarshilik ko'rsatgani uchun hibsga olingan va Germaniyaga deportatsiya qilinishidan oldin u erda Noyengamme kontslagerida va Nouengamning Blohm va Voss sun'iy yo'ldosh kontslagerida tutqunda bo’lgan va Kamp Amersfortda ushlangan. Mening bobom Ikkinchi Jahon urushi paytida turli kontslagerlarda asir bo'lganini va bu mening oilamga qattiq ta'sir qilganini bilardim, lekin u qayerda va nimalarni boshidan kechirgani menga va otamga noaniq edi. Men uning Gollandiya arxivida saqlanib qolgan Ikkinchi Jahon urushi paytida boshidan kechirganlari haqidagi xatlarini topdim. Men bobomning boshidan kechirgan voqealarni o‘ylab, O‘zbekistonda Gollandiyaning Kamp Amersfort shahrida qamoqqa olingan 101 nafar o‘zbekistonliklar sharafiga o’rnatilgan yodgorlikni o‘z ichiga olgan yangi tarixiy “G‘alaba bogi”  haqidagi maqolani o‘qib chiqdim. Men uchun bu juda muhim lahza bo'ldi. Chunki O'zbekistonda bo'lganimda shaxsiy oilaviy tarixim o'zbek tarixi bilan chambarchas bog'liq bo'lishini tasavvur ham qila olmasdim.

        Shu haftada men Kamp Amersfort monumentini o‘z ko’zim bilan ko‘rish uchun “G‘alaba bogi”  majmuasiga tashrif buyurish uchun O‘zbekistonga qaytdim. Menimcha, bu go'zal yodgorlik. 101 o’zbek  farzandi yodgorligi juda anonim (chunki ularning aksariyati hali aniqlanmagan), lekin yodgorlikda aks etgan ya’ni ular yerda birga o'tirgani va qattiq  iztirob chekkan jarayonlari ularni birlik va sadoqatini tasvirlaydi.  Haykallar shaffof, faqat tanasining g'iloflarini o'rab turadi, ularning barchasida esa yurakning balandligida chiroq nuri porlab turibdi. Bu esa, yodgorlikka nafislik baxsh etgan. Mening talqinim shuni ko'rsatdiki, inson tanasi zaif bo'lsa-da, bu odamlarning jismoniy holati ularning ichki hayoti va ruhiga ta'sir qilmagan.

Men, aynan ushbu yodgorlikni ko'rgani kelganman, lekin bog’ va “Shon-Sharaf”  muzeyning qolgan qismi meni befarq qoldirmadi. Shon-Sharaf  muzeyidagi mumtoz haykallar va yodgorliklar, haykaltaroshlik va jismoniy tajribalar (xandaqlarda sayr qilish kabi) bilan almashinadi. Insonni o'tmishga qaytarib olib, Ikkinchi jahon urushi davrida o'zbekistonliklarning boshidan kechirgan lahzalarini ko'rsatadi. Xuddi  muzeyda o‘zbeklarning tajribalari ham jonlanadi. Chunki ko‘plab hikoyalar va ma’lumotlar rasm va artefaktlar bilan to‘ldirilgan. Menimcha, O‘zbekistonga tashrif buyurganlar  ushbu  bog’ va muzeyga  albatta kelishi shart. Tarixning bu qismi haqiqadtan ham xalqaro e'tiborni yanada ko'proq jalb qilishi kerak. Chunki Ikkinchi Jahon urushi ko'plab o'zbekistonliklar hayotiga ta'sir ko'rsatdi. Muzeyda kashf qilishingiz mumkin bo'lgan barcha tarixiy hikoyalar sizni befarq qoldirmaydi. Shuningdek, muzey va bog’ xodimlari juda samimiy va bilimdon. Mening bu sayohatim bir umr hotiramda qoladi.

Metter Monstar, Gollandiyalik tadqiqotchi